بازگشت
بخش دوم در کوچه با غ عروض !
عزیزه عنایت عزیزه عنایت

       چندی قبل در مورد علم عروض وبعضی از ضرورت های  علم شعری  طی مقـا له ی

       برای خوانند گان  محترم و مخصوصا ً جوانانیکه  تازه به شعروشاعری رو آورده انــد

       معلوماتی ارایه  کرده بودم که نسبت  سفرم  به وطن عزیزمان افغانستان  در این مـدت

        بیشتر از یک ماه نتوانستم  بــه ادامه ی مطلب  بپــردازم و اکنون که بعد از زیـــا رت

        وطن  دوستداشنی ما ن دوباره  با خا طره های تلخ و شیرین آن  بر گشته ام و در اثــر

        تقاضا های هموطنانم چه در داخل کشور ویا خارج, از طریق ایمیل هـای  دوستــداران

        شعر, خواستم بسلسله ی همان  معلومات قبلی  خدمت شما خوانند گـان عزیــز و گرامی

        به توضیحات بیشتر آن بپردازم .

        در بحث قبلی گفتیم که علم عروض دارای نزده بحر است که نامهای پنج بحرآنرا تذ کــر

        داده بودم و اینک نام پنج بحر دیگر را بسلسله ی آن نیز ذکر میکنم .

        6- مشاکل

        7- سریع

         8- مضارع

         9- متدارک

          10- خفیف

          و حال بطور نمونه  به تقطیع شعر در یکی از این بحر ها بنا م( سریع ) میپردازم .

           شعر :  سا یه ء خورشید بر آهو گرفت

           تقطیع  :  سا یه خور--- شیدبرا --- هو گرفت  (ه) حذف میشود

              وزن:   مفتعلن     --- مفتعلن --- فاعلات

          که البته به همین سلسله  در قسمت نامهای 9 – بحر دیگر در بحث های بعدی  یکی پی

          دیگری خواهیم پرداخت .

          و همچنان در مورد انواع و اقسام شعر در قسمت اخیر مطلب  روشنی انداخته بودم کـه

          باز هم جهت معلومات  باردیگربه معرفی اقسام شعر میپردازیم که عبارت از :

          غزل, مثنوی,قصیده, شعر مستزاد,ملمع,قطعه,ترجیح بند,تـــــرکیب بند,مخمس,تضمــین,

          رباعی , شعر مربع, دوبیتی و اشعار غیر عروضی .

          اینک به تفصیل آن میپردازیم .

          اول : غزل – در اصطلاح شعرای جهان  فارسی اشعاریست  که بریک وزن و قا فیــــــه

        با مطلع که بین 5 تا 12 بیت با شد و یا گاهی بیشتر از آن تا حدود 15 و 16 بیت نیزمیباشد

        کلمه غزل دراصل لغت بمعنی حدیث عشق و عاشقی است  وچون این نوع شعربیشتر مشتمل

       بر سخنان  عاشقانه است آنرا غزل نامیده اند .در غزل سرایی حدیث مفاضله شرط نیست بلکه

       ممکن است  متضمن  مضامین  اخلاقی , موضوع حکمت و معرفت نیز باشد. غزل هر قد ر

       لطیف و پر سوزتر با شد مطبوع ترو گیرنده تر است دومصراع اول غزل مطلع و دو مصراع

       اخیر غزل  را مقطع گویند که شاعر در آن تخلص خود را ذکر میکند.

       دوم: مثنوی --  نوع ا شعاریست  دروزن یکی اما هربیت آن دارای قافیه  مستقل با شد چون هـر

       بیت  مستلزم دوقا فیه  مستقل یا هر دو مصرع های  ابیات مقفی آنرا  مثنوی نامند که کلمه ء

        مثنــوی بمعنی ( دو تا ) است  ابیات مثنوی محدود نیست و بدین سبب این نوع شعر را اکثراً

       برای ساختن تواریخ وبعضی افسانه های طولانی  بکار میبرند  .

               مثنوی سازی از قرن سوم و چهارم  هجری آغاز شده.اما خوشترین وزن های مثنو ی

      همان است که در نظم های شاهنامهء فردوسی, حدیقهء ثنا ئی,  مثنوی معنوی حضرت مولانای

      بلخ با ستان و خمسه ء نظامی بکار رفته است . اینک  مثال مثنوی در شعر فردوسی

      ( جهان را  نبا ید سپردن به بد ***  که بر بد کنش بیگمـان بد رسد )

       وزن شعر : فعولن – فعولن – فعولن – فعول - که بحر غیر سالم  متقارب میبا شد

       ولی  متوجه با ید با شیم که  حرف ( ه ) در تقطیع حذف میشود .

       سوم : ربا عی : که آنرا ترانه و دوبیتی هم میگویــــند  دارای  دوبیت  میبا شد .قا فیه هـــا در

      هــر دو مصــرع هـــای  بیــت اول ومصــرع چهـــارم رعـایـت شـــده  بـــروزن مخـصــوص

      (ولاهول والله قوت الابلا ) میبا شد.  رباعی از مخترعات  شعرای فارسی است که  عرب هـا

       نیز تقلید کرده اند. مثا ل ربا عی :

      ( در چشم من آمد  آن سهی سرو بلنــد ** بربود دلم ز دست و در پــای فگــند )

      ( این دیده ء شوخ میبرد,د ل به کمنـــد ** خواهی که به کس دل ندهی دیده ببند)

      چهارم : دو بیتی : عبارت  است از دو بیت که در قا فیه بندی  با رباعی یکی اما در وزن  بــا

      آن  مختلف است  مثال دو بیتی :

      دلی عا شق به پیغــامی بسازد ** خمار آلوده با جامی بسازد

      مرا کیفیت چشـم تو کا فیست ** ریاضت کش به بادامی بسازد

      پنجــــم  :شعر مستــزاد :

      مستزاد آنست که در اخیرهر مصرع های رباعی یا غزل و یا قطعه  و امثال آن  جمله کوتــــا

     از نوع نثر مسبح بیافزایند که در معنی بآن مصرع ها مربوط با شد اما از وزن  اصلی شعـــــر

     خارج و زاید نباشد و به همین سبب آن نوع شعر را مستزاد نامیده اند. مثال شعر مستزاد :

     (( گیرم که بمال وزر کسی قارون شد *** مرگ است ز پی))

     (( یاآنکه به علم و دانش افلاطون شـد*** کوحـا صــل وی  ))

     (( اندوخته ام زکف همه بیرو ن شــــد*** کو نا له ی نــی  ))

     ((نا د یده چه دانی که دلم پـــرخون شد *** کو سا غـر می  ))

     ششم : شعر ملمع

     لعمه  بمعنی پاره ی از گیاه خشک شده و باقی تر با شد و یا بخشی از صفحه ی کاغذ  کــــــــه

     یک قسمتی آن درخشان و قسمت دیگر ان تاریک  ومکدر با شد . پس کلمه  ملمع چیزیـست  که

     از دو بخش ممتاز ترکیب  شده با شد و عبارت از ( د لق ملمع بمعنی  جــامه ی درویشان ) کـه

     رقعه رقعه با هم دو خته شده با شد و یا اسپ ملمع ( اسپ ابرش ) که خال های مخالف رنــــگ

      اصلی خود داشته با شد و در اصطلاح شعر  ملمع آنست  که شا عر فارسی و عربی را در نظم

     به هم آمیخته با شد چنانچه  یک  مصراع فارسی  و یک مصراع  عربی و یا چند بیت رافارسی

     و یک بیت را عربی بگو ید .

      مثـــا ل شعر  ملمع :  در این بیت حضرت حافظ شیرازی

      ( الایــا ایها الســاقی ادرکاساً ونــاولهــا **** که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها )

       واکنون میخواهم در مورد ( مطلع و مقطع ) کمی روشنی بیاندازم

       بیت اول غزل و قصیده را در اصطلاح  شعرا مطلع و  بیت اخیررا  مقطع می نامند.

       مطلع در اصل  لغت بمعنی برآمدن  و یا جای برآمدن است چنانچه  میگــو یند مطلع آفتـا ب

      یعنی نقطه ی که از آن آفتاب  طلوع میکندو کلمه ی مقطع در اصل  بمعنی جای برش و یــــا

      جای  قطع کردن  است  گاهی  مطلع و مقطع بمعنی آغاز و انجام  سخن بکار  میرود خا سخن

      نظم با شـــد و یا نثــر و همچنان  گویند که مطلع ســرپوش سخن است و سفــارش  میکنــند که

      مطلع در لفظ و معنی  بسیار مطبوع , دلنشین, جذاب با ید با شد تا در روح شنونده  تولیــــــــد

       رغبت و نشا ط کند این امر را در اصطلاح  شعرحسن مطلع وحسن  ابداء میگویند وهمچنان

      در انتخاب لفظ ومعنی مقطع باید دقت وحسن سلیقه بکــار برده شود تــا اشعار به لفظ فصیح  و

      معنــی لطیف ختــم شود و این صنعت را به اصطلاح  حسن  مقطع  و حسن  اختتام  نیز گویند

      و هر دو را جز صنایع بد یع شما رند . بااحترام

                                                  

                                                     19/6/2010

      ادامه دارد :


June 20th, 2010


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
شعر،ادب و عرفان